İktisatçı ve Altınbaş Üniversitesi Öğretim Üyesi Prof. Dr. Hayri Kozanoğlu, iktisat idaresinin daima yeni düzenlemeler, enstrümanlar ve değişikliklerle ekonomiyi işin içinden çıkılmaz hale getirerek iflasa sürüklediğini söyledi. Kozanoğlu, iflasın iki belirtisini ise şu sözlerle tanımladı:
- Rusya ve Körfez’deki Arap ülkelerinden gelecek yahut borsaya girecek sıcak paraya bel bağlanması
- Kredi Yurtlar Kurumu borçlarının ve vatandaşın icralık borçlarının affı, arabada ÖTV indirimi üzere bahislerde CHP başkanı Kemal Kılıçdaroğlu’nun inisiyatifine teslim olunması.
Aktarım düzeneklerinin işlemez hale geldiğine dikkat çeken Kozanoğlu, “Örneğin, faizleri indirip yahut artırdığınızda iktisattaki tüm dengelerin buna uygun kendini ayarlaması beklenir. ABD yahut Avrupa tek bir faiz kararı alıyor, iktisattaki tüm aktörler buna nazaran kendilerini ayarlıyor. Bizde ise şirketlerin yahut bireylerin düzenlemeleri izlemekten, anlamaya çalışmaktan kendi asıl işlerine maş ve hizmet üretimine konsantre olmaları uygunca zorlaşıyor” dedi. Kozanoğlu, sorularımızı şöyle yanıtladı:
Tahvil piyasasını öldürdüler
-Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası’nın (TCMB) son düzenlemesine nazaran, bankalar faizi yüzde 22.85’i aşan krediler için yüzde 20, yüzde 29.38’i aşan krediler için kredi meblağının yüzde 90’ı kadar menkul değer tesis ediyor. Bu karar bankacılık dalını nasıl etkiledi?
Bu kararla iktisat idaresi tahvil piyasasını da öldürdü. Kamunun farklı kısımlardan borçlanarak bütçesini yönetmesi çok kıymetlidir. Karmaşık düzenlemelerle bankalar devlet iç borçlanma senedi (DİBS) almaya zorlanıyor. Onlar da TCMB kendilerini yüzde 13 ile fonladığı için kaz gelecek yerden tavuğu esirgemeyerek mecburen alım yapıyorlar. Böylelikle tahvil fiyatları yapay biçimde yükseliyor, münasebetiyle getirileri yapay biçimde düşüyor. En son 2 yıllık tahvil faizi yüzde 14.66, 10 yıllık ise yüzde 13.36 idi. Bu şartlarda bankalar dışında kimse tahvil almaz. Hakikaten yerli tasarruf sahibinin ve yabancıların piyasa hisseleri yüzde 1’in altına düştü. Şimdilik bankalar, ferdi emeklilik sistemi (BES) fonları ve öbürleri fiyatlar yükselince büyük kârlar yazdılar, yabancılar çıkış fırsatı olarak kıymetlendirdi. Tahvil faizlerinin olağana dönmesi ise bilakis büyük ziyanlar yazılmasına yol açacak.
2001’deki kriz üzere olmaz fakat bankalar sermaye erimesi riski yaşayabilir
-Bankacılık kesiminin güçlü olduğunu yabancı finans kuruluşları da sık sık söylüyor lakin bu ziyanlar 2001 yılında olduğu üzere bankacılık kaynaklı yeni bir finansal krizi tetiklemez mi?
Bankalar şimdilik hem TCMB’den düşük faizle borçlandıkları hem de kur kaynaklı mevduat (KKM) yoluyla düşük maliyetle mevduat topladıkları için, böylece kredilerde de enflasyonun altında bir faiz uygulamaları nedeniyle borçluların geri ödeme motivasyonları yüksek olduğundan büyük kârlar yazdılar. Bu yapay istikrarlar bozulur, bir de döviz kurları patlarsa 2001 gibisi bir krizden kelam edemesek de sermayelerinin erimesi riskiyle karşı karşıya kalabilirler.
KKM saatli bomba
-Ekonomi idaresini 20 Aralık 2021’de yaşanan kur şokunun akabinde döviz talebini düşürmek için art geriye KKM, gelire endeksli senet (GES), ticari kredilere kısıtlama üzere tedbirleri devreye aldı. Sizce bunlar dövizin ateşini düşürmeye yetti mi?
İstenenin tersine KKM mevduatını TL’de tutanların dahi dövize endekslemesine neden oldu. En son hesaplarda 1 trilyon 250 milyar yaklaşık 70 milyar dolar birikmiş durumda. Bu bir saatli bomba. Döviz istikrar kazansa tasarruf sahiplerinin KKM’den çıkma riski artıyor. Döviz süratli artsa Hazine’ye yükü ağırlaşıyor. İktisat idaresinin başka bahisleri unutup KKM sahiplerinin keyfine nazaran hareket etmesi gerekiyor. GES zati meyyit doğdu. Kamunun borçlarının yüzde 85’i enflasyona yahut dövize endeksli ya da değişken faizli, böylece enflasyon, döviz kuru ve faiz risklerine muhatap.
GSYH’nin yüzde 6’sı faiz, bu kambur kabul edilemez
-Bir de döviz kıtlığı nedeniyle dış borçların ödenememesi riski var…
Şimdilik dış borçların kısa müddette ödenememesinden çok maliyetinin yükselmesi, orta ve uzun devirde Türkiye’nin kalkınma gayretlerini baltalaması, gelecek nesillere büyük fatura yüklemesi riski var. Türkiye’nin 5 yıllık Eurobond’larının faizi yüzde 10, 5 yıllık kredi risk primi (CDS) ise 725 puanda. Bu 450 milyar dış borç üzerinden yılda 45 milyar dolar eder. Bu da gayri safi yurtiçi hasılanın (GSYH) yüzde 6’sı üzere bir faiz yüküne denk geliyor ki, bu kabul edilemez bir kambur. Türkiye’nin risk priminin yükselmesi, iç piyasada da dövizle borçlanma talebinin düşmesi, bankaların yüksek maliyetli sendikasyon kredilerini düşük bir oranda kelam gelimi yüzde 70-80 oranında çevirmelerini mantıklı kılıyor. Fakat TCMB rezervlerinin zayıflaması nedeniyle iktisat idaresi ne kıymetine olursa olsun döviz gelsin diyor. Bu tarafta bankalara baskı yapıyor. Riski yönetmesi gereken kamu otoritesi iktisattaki risklerin ağırlaşmasına neden oluyor.